Zaanstad ( uitspraak (info / uitleg)) is een gemeente in de Nederlandse provincie Noord-Holland. De gemeente is de grootste in de Zaanstreek. Per 3 april 2013 had de gemeente Zaanstad 150.000 inwoners.[1] De gemeente is in 1974 ontstaan door samenvoeging van de gemeenten Assendelft, Krommenie, Wormerveer, Westzaan, Zaandijk, Koog aan de Zaan en Zaandam. De gemeente maakt deel uit van de plusregio stadsregio Amsterdam en valt onder de veiligheidsregio Zaanstreek - Waterland. Plaatsen binnen de gemeente • Assendelft • Koog aan de Zaan • Krommenie • West-Knollendam • Westzaan • Wormerveer • Zaandam • Zaandijk Oostzaan, Jisp ,Wormer, Wijdewormer, Neck en Markenbinnen ook liggend in de Zaanstreek, maken geen deel uit van Zaanstad. De grootste woonplaats, Zaandam, kreeg in 1811 Stadsrechten, nadat het in hetzelfde jaar ontstond door samenvoeging van de gemeenten Oostsaendam en Westsaendam. Respectievelijk onder bewind van en opgebouwd door Oostzaan en Westzaan. Daarmee zijn dat ook de moederdorpen van de Zaanstreek.

Door de ontginning van het veengebied zijn in het verleden diverse buurtschappen ontstaan. De meeste buurtschappen zijn opgegaan in de grotere woonkernen. Sommige (niet allen) zijn nog wel herkenbaar in de wijkindeling van de gemeente. Overzicht van alle buurtschappen: • 't Kalf -- Buitenhuizen -- Busch en Dam (gedeeltelijk) -- Haaldersbroek -- Hembrug (vroeger Den Hem) -- Kalverpolder -- Krommeniedijk -- Langeheit -- Middel -- Molletjesveer -- Nauerna -- Noordeinde -- Vrouwenverdriet -- Weiver -- Westzaner-Overtoom. Nauerna wordt wegens de grootte en ligging soms ook wel als gehucht of dorp aangeduid. Het zuidelijke deel van Buitenhuizen is verdwenen bij de aanleg van het Noordzeekanaal in de 19e eeuw, ook een deel van het noordelijke deel verdween destijds. Dit deel groeide in de loop van de 20e eeuw weer. Tussen Buitenhuizen en Nauerna ligt een vuilstortplaats, die thans wordt bedekt en van aanplanting voorzien. Kalverdijk is een polder(gemeenschap). In de polder liggen ook de Zaanse Schans en de buurtschap Haaldersbroek.

Doordat de dijken aan weerszijden van de Zaan op een gegeven moment vol gebouwd waren met woningen, pakhuizen, molens e.d. week men uit naar het West- en Oostzijderveld waar haaks op de Zaan paden werden aangelegd voor o.a. woningbouw en werkplaatsen. De molens werden in het veld gebouwd. Na de ondergang van de windmolenindustrie kwamen er stoomhoutzagerijen in de velden en sinds de jaren `50 zijn de velden het domein geworden van grootschalige stadsuitbreiding. Een bekende buurt in de gemeente is de Zaanse Schans, aangelegd in de jaren zestig van de 20e eeuw. Verschillende woonhuizen, molens en andere gebouwen die in de traditionele Zaanse stijl zijn gebouwd werden vanaf hun oorspronkelijke plek verhuisd naar de Schans. Onder meer de eerste (vermeende) kruidenierswinkel van Albert Heijn heeft er een plaatsje gekregen.

Steden/dorpen naar inwoners • Zaandam - 75.385 • Assendelft - 22.852 • Krommenie (inclusief Krommeniedijk) - 17.202 • Wormerveer - 11.670 • Koog aan de Zaan - 11.152 • Zaandijk - 8.770 • Westzaan - 4.512 • West-Knollendam - 475 (peildatum 2015voor West-Knollendam 2011)

Bereikbaarheid De gemeente bevindt zich pal langs de A7, de A8, de N246 en de N203 en heeft directe spoor- en wegverbindingen met Amsterdam. Binnen de gemeente bevinden zich zes spoorwegstations: Station Zaandam, Station Koog Bloemwijk, Station Koog-Zaandijk, Station Wormerveer en Station Krommenie-Assendelft langs de lijn Amsterdam - Alkmaar en (opnieuw) Station Zaandam en Station Zaandam Kogerveld langs de lijn Amsterdam - Enkhuizen. Vanaf station Zaandam rijden frequent sprinters in de richtingen Uitgeest, Schiphol, Amsterdam en Hoorn Kersenboogerd. Intercityverbindingen zijn er met Den Helder, Alkmaar, Amsterdam, Utrecht, Den Bosch/Arnhem, Eindhoven en Maastricht. Voorheen had station Zaandam ook verbinding met Enkhuizen, maar sinds dat deze trein een Intercity is geworden zijn Station Zaandam en Zaandam Kogerveld deze kwijt geraakt. Dit is trouwens de enige Intercity die niet in Zaandam stopt. Het busvervoer in Zaanstad is in handen van Connexxion. Er zijn diverse directe buslijnen naar Amsterdam, Beverwijk. Langs de snelweg A7 is een P&R. Over water is Zaanstad goed bereikbaar via de Zaan, het Noordzeekanaal en de Nauernasche Vaart