Adelheid Emma Wilhelmina Theresia (Arolsen, 2 augustus 1858 – Den Haag, 20 maart 1934), prinses van Waldeck-Pyrmont, was de tweede echtgenote van koning Willem III der Nederlanden van 7 januari 1879 tot zijn dood op 23 november 1890 en koningin-regentes der Nederlanden van 1890 tot 1898. Als regentes nam zij het koninklijk gezag waar; eerst enkele dagen voor de dood van haar echtgenoot, de daarop volgende jaren voor haar minderjarige dochter Wilhelmina, de koningin.

Emma Emma was een van de zeven kinderen van George Victor, Vorst van Waldeck en Pyrmont, en Helena, Prinses van Nassau-Weilburg. Zij was het vierde kind en had vijf zusters en een broer. Haar grootmoeder van vaderszijde, Emma van Anhalt-Bernburg-Schaumburg-Hoym, naar wie ze was vernoemd, was een kleindochter van prinses Carolina van Oranje-Nassau en Karel Christiaan van Nassau-Weilburg, een prins uit de Walramse linie van het Huis Nassau. Haar grootvader van moederszijde, Willem van Nassau-Weilburg, was een kleinzoon van hetzelfde echtpaar. Emma stamde dus via twee lijnen van het Huis Oranje-Nassau af. De prinses groeide op in Schloss Arolsen. Zij had thuis een gedegen, brede, christelijke opvoeding genoten. Zij kreeg les in handwerken, tekenen en Franse literatuur. Thuis werd Frans gesproken.[1] Ze was leergierig en sociaal bewogen. Haar Engelse gouvernante had haar goed op de hoogte gebracht van de arbeidsverhoudingen in die dagen. In haar jonge jaren bezocht zij met haar familie onder meer Zuid-Frankrijk, Engeland, Italië en Scandinavië. In de autobiografie van koningin Wilhelmina "Eenzaam maar niet alleen" schrijft Wilhelmina over haar moeders afkomst: "Haar ouderlijk huis was bepaald verlicht te noemen. Vooral, als men rekening houdt met het feit, dat de kleine hoven in Duitsland toen een halve eeuw of meer ten achter waren bij de gewone maatschappij." Emma vertelde in een interview uit 1929 dat haar moeder de spil van alles was en dat bij haar de praktijk van de opvoeding berustte. Emma's moeder overleed in 1888, waarna haar vader hertrouwde in 1891 met Louise van Sleeswijk-Holstein-Sonderburg-Glücksburg, die zeven maanden ouder was dan Emma. Met haar kreeg George Victor van Waldeck-Pyrmont nog één zoon. Voordat ze naar Nederland verhuisde kreeg Emma les in Nederlandse taal en geschiedenis, want ze wilde een Nederlandse worden en blijven.

Koning Willem III Willem III was oud genoeg om Emma's vader of zelfs haar grootvader te zijn. Bij hun verloving op 30 september 1878 in Arolsen was Emma twintig en Willem eenenzestig jaar oud. Ze trouwden op 7 januari 1879 in Schloss Arolsen en op 31 augustus 1880 werd er een dochter, Wilhelmina geboren. Zoals hiervoor reeds genoemd was Emma een verre verwante van haar echtgenoot, haar betovergrootmoeder Carolina van Oranje-Nassau was een zus van Willem III's overgrootvader Willem V van Oranje-Nassau. Emma's betovergrootvader Frederik I van Württemberg was ook nog een broer van Willem III's grootmoeder Sophia Dorothea Augusta Louisa van Württemberg. Willem III vond rust bij Emma, zijn jeugdige tweede echtgenote. Eerder was de koning getrouwd met zijn nicht Sophie van Württemberg, die in 1877 was overleden. Hun huwelijk was slecht; de echtelieden leefden sinds 1855 gescheiden van tafel en bed. Toen de eerste echtgenote van Willem III overleed en de zoons uit het eerste huwelijk niet in het huwelijk leken te gaan treden zag Willem III zich genoodzaakt om voor een tweede maal in het huwelijk te treden om zo de Oranje-dynastie voor uitsterven te behoeden. De keuze voor Emma kwam tot stand nadat Willems ministers een huwelijk met de Parijse operazangeres Emilie Ambre resoluut hadden afgewezen en vervolgens drie vrouwen die wel in aanmerking kwamen weigerden met hem te trouwen. Op verzoek van zijn enige zuster nam hij contact op met het vorstenpaar van Waldeck-Pyrmont, dat meerdere huwbare dochters had. Op 28 juli 1878 maakte hij in de zomerresidentie van het echtpaar in Pyrmont tegelijkertijd kennis met Emma en haar drie jaar oudere zuster Pauline. Zijn oog viel eerst op Pauline, maar al snel koos hij voor Emma.

Bij het vaststellen van de huwelijksvoorwaarden kreeg Emma als bruidsschat van haar ouders voor 40.000 gulden effecten mee. Van haar echtgenoot zou zij jaarlijks eenzelfde bedrag ontvangen. Voor elk kind dat uit het huwelijk geboren ging worden, zou Willem 50.000 gulden vastzetten in het Nederlands Grootboek Nationale Schuld. Het kind zou dat geld bij haar achttiende verjaardag ontvangen. Emma zou tot dan jaarlijks de rente krijgen.

Het huwelijk Willem sprak geen Duits en tot zijn dood sprak Emma Frans met hem, dat ook in Nederland de hoftaal was. De eerste jaren van haar huwelijk leidde koningin Emma een onbezorgd leven. Zij wijdde zich volledig aan de opvoeding van haar "Wimmy".[3] Maar de toekomst tekende zich al spoedig anders af dan verwacht. In 1884 stierf prins Alexander (32), de ongehuwde jongste zoon uit het huwelijk van Willem III en koningin Sophie. Willems oudste zoon, prins Willem (38), bleef vrijgezel en was al in juni 1879 overleden. In 1850 had de koning de zesjarige Maurits verloren. Krachtens de grondwet werd nu prinses Wilhelmina de 'vermoedelijke troonopvolgster'. De prinses was pas drie jaar en de koning vijfenzestig. Derhalve diende wegens de hoge leeftijd van de koning een regent aangewezen te worden om eventueel namens de prinses tot aan haar meerderjarigheid het koninklijk gezag waar te nemen. De Verenigde Vergadering van de beide Kamers der Staten Generaal stemde op 29 juli 1884 in met de benoeming van koningin Emma als regentes. In hetzelfde jaar werden in een nieuw familieverdrag de afspraken bevestigd van de personele unie van Nederland met Luxemburg. Die hielden onder meer in dat alleen een mannelijke nakomeling groothertog van Luxemburg kon zijn. Willem wilde het verdrag aanpassen, zodat Wilhelmina het groothertogdom kon erven, maar Emma overtuigde hem om de eeuw oude afspraak na te komen. Daardoor werd na Willems overlijden een lid van de Weilburgse tak van het Huis Nassau, de nieuwe groothertog.